Đào tiên sinh, nén hương muộn...
| PGS-TS Đào Thái Tôn Ảnh: Nguyễn Đình Toán. |
Đào tiên sinh không hẳn là cách gọi nhiêu khê cách rách của người đời trước với nhà nghiên cứu Hán Nôm này nhưng chúng tôi quen với lối gọi thân gần hài hài xen lẫn trang trọng ấy từ lẩu lâu.
Không hiểu sao với Đào tiên sinh, đóng khung trong tôi vẫn là sự tất tả? Từ cái kiểu đi lẫn việc nghiên cứu này khác? Đã từng có người khư khư thành kính lẫn hãi sợ mà rằng, cái sự mưu sinh dính dáng đến con chữ thánh hiền, những chữ hán chữ Nôm ít ai hanh thông lành lặn?! Chả mấy tin, dưng mà vận vào nghiệp chữ của Đào tiên sinh cứ thấy nhang nhác?
Những năm bom đạn ùng oàng được may mắn tĩnh trí và yên ổn để thụ giáo với bậc túc nho Cao Xuân Huy (lớp Hán học khóa đầu tiên của nước Việt Nam DCCH, 1965-1968) lại cũng chả sướng sao? Sau đó dường như cuộc đời lẫn nghiệp chữ của Đào Thái Tôn, theo gợi ý của thày Cao Xuân Huy đã ngoặt sang một hướng: Nghiên cứu chữ Nôm. Nôm không phải nôm suông mà là phương tiện để tiếp cận với chủ đích là nghiên cứu Kiều lẫn Hồ Xuân Hương!
Cũng từ đây khởi đầu cho bao thứ tất tả. Đào tiên sinh chia Truyện Kiều thành hai hệ: Hệ Huế và hệ Thăng Long. Lại táo tợn phán, phàm những bản Kiều ở Huế, đích thị do các quan trong triều (phần lớn là tiến sĩ) nên khi chép lại Truyện Kiều, chắc nghĩ rằng một người chưa đỗ tú tài như Nguyễn Du chữ nghĩa hẳn chưa chững nên họ đã làm cái việc nhuận sắc? Còn các bản Kiều tại Thăng Long phần lớn được cụ nghè Phạm Quý Thích thẩm định nên có vẻ hoàn chỉnh hơn?
Chưa hết. Đào tiên sinh lại khởi xướng một phương pháp nghiên cứu mới về Kiều theo cái cách của học giả Hoàng Xuân Hãn là tìm những văn bản Truyện Kiều chữ Nôm càng cổ càng tốt để so sánh, đối chiếu mà lần ra sự sửa chữa từng câu thơ trong quá trình truyền bản để “tái lập” những câu thơ “nguyên lời Nguyễn Du”, v.v...
Sáng tạo, khoa học và độc đáo, tránh rập khuôn hoặc dẫm theo bao lối mòn trong nghiên cứu về Kiều trước đó, với chủ đích ấy Đào tiên sinh đã mua vô khối dây dợ để buộc mình? Và chuốc lấy lắm vất vả cho công việc tỉ mẩn và nhọc nhằn ấy kể cả việc tranh cãi lẫn kiện tụng! Hiếm có một ông nghiên cứu nào lại đau đáu mê đắm phần việc của mình một cách nhiệt thành có cả chút chút cực đoan như Đào tiên sinh? Căn bệnh viêm tắc tĩnh mạch quái ác khiến ông lắm tháng phải sù sụ một chỗ. Nhưng một người chăm việc mê việc từng rào rào máy vi tính từ những năm 90 của thế kỷ trước không bó tay chấm côm mà vẫn nhoay nhoáy những meo này khác để kết nối với thiên hạ bằng những con chữ tượng hình. Hễ nhúc nhắc được, ông lại tập tễnh cái can. Nhiệt thành mê say ồn ào nơi này, rành rẽ khúc chiết nơi nọ... Nghe nói có lần ông đã phải dùng tay để bảo vệ minh chứng luận điểm nào đó theo nghĩa đen? Gạn hỏi, ông chỉ cười trừ... Mà cái thứ trói gà còn run như Đào tiên sinh đây thì tung chưởng được với ai nhỉ? Rồi lần ấy ông phải hầu tòa vì chữ nghĩa. Thay vì đi kiếm luật sư cho khỏe thân thì Đào tiên sinh lại bò ra hơn một năm trời để nghiên cứu về... luật! Ấy thế mà cả phiên tòa qua sơ thẩm lẫn phiên tòa phúc thẩm, ông đều thắng mới lạ!
Đã lùi xa cái mốc năm 1977 nổi danh luận văn tiến sĩ Nghiên cứu văn bản Lưu Hương Ký của Hồ Xuân Hương nhưng Đào tiên sinh lại ghi điểm tiếp với Hồ Xuân Hương - tiểu sử văn bản và tiến trình huyền thoại, dân gian hóa; Hồ Xuân Hương từ cội nguồn vào thế tục; Văn bản Truyện Kiều - Nghiên cứu và khảo luận; Nghiên cứu văn bản Truyện Kiều - bản Liễu Văn Đường 1971...
Thời điểm ngàn năm Thăng Long, nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân thở dài với tôi rằng báo chí đã đánh sổng một sự kiện! Sự kiện ấy là PGS-TS Đào Thái Tôn được trao Giải thưởng John Balaban. Giải được sáng lập bởi giáo sư John Balaban, Chủ tịch Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm tại Mỹ. GS John Balaban là người có nhiều đóng góp cho kho tàng chữ Nôm của Việt Nam với việc dịch ca dao Việt Nam, thơ Hồ Xuân Hương và Truyện Kiều ra tiếng Anh.
Sau khi thành lập Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm tại Mỹ, từ năm 2006 tới nay, John Balaban đã cùng Hội xây dựng dự án số hóa kho sách Hán - Nôm của Thư viện Quốc gia Việt Nam và hoàn thành việc số hóa gần 50.000 trang sách chữ Nôm đạt chuẩn chất lượng quốc tế. Năm 2000, trong tiệc chiêu đãi của Chính phủ Việt Nam tại Hà Nội, Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton đã nhắc tới cuốn Truyện Kiều do GS John Balaban dịch). Ông Lại Nguyên Ân phàn nàn thêm, không biết các nhà báo bận gì mà chỉ vài người có mặt tại lễ trao giải? Cũng xin mở ngoặc, giải danh giá ấy có kèm theo 1.000 USD.
Đã đành cần và phải lắm các nhà này nhà khác với những thâm trầm kín đáo nghiêm nghị nhưng trong địa hạt nghiên cứu Hán Nôm thấy tự nhiên bặt hẳn đi một Đào tiên sinh với những tất tả này khác với một chút ồn ào cực đoan khi quyết tâm bảo vệ lẽ phải của mình thấy chống chếnh thế nào?
Nhập nhoạng trong trí nhớ bữa rượu còm cái năm đã xa... Đào tiên sinh và nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo (khi đó ở trong Huế mới ra định cư hẳn ở Hà thành) ghé qua căn gác nhà tôi. Lúc tan hội, không biết thi sĩ và nhà nghiên cứu Hán Nôm này có bung biêng như tôi không nhưng ngó Đào tiên sinh hùng hổ vần chiếc Honda cánh én cũ mèm ra mà hoảng... Giọng Đào tiên sinh oang oang đáp lại những lo ngại này khác - “Yên tâm đi, mình biết chở nhà thơ như chở thứ hàng dễ vỡ”! - làm Nguyễn Trọng Tạo thích lắm, sau này cứ nhắc lại mãi.
Thế mà mới chớm tuổi 70, thứ hàng dễ vỡ lại là nhà nghiên cứu PGS-TS Đào Thái Tôn mà chúng tôi vẫn quen gọi là Đào tiên sinh!
Đêm 7-6-2011 Xuân Ba
Theo tien phong